ANALİZ: Türkiye ekonomisi ikinci çeyrekte %1,5 küçüldü; işimiz çok zor
Türkiye ekonomisi 2. çeyrekte yıllık bazda % 1.5 daraldı; yılık ilk çeyreğinde küçülme %2,4 idi.
Mevsimsellikten ve takvim etkisinden arındırılmış GSMH ise bir önceki çeyreğe göre ise % 1.2 arttı.
Detaylara bakınca, üretim tarafında dikkat çeken inşaat sektöründeki küçülmenin 2019 ikinci çeyrek itibarıyla sertleşerek %12,7’ye yükselmiş durumda ki ilk çeyrekte bu sektörde daralma %9,3’tü.
Sanayi tarafı yine ekside: İlk çeyrekte %3,9 olan küçülme şimdi %2,7’ye doğru yumuşamış; ancak ekside seyretmeye devam ediyor.
Tarımsal üretim ilk çeyrekte %1,3 büyürken, ikinci dönemde %3,4 artmış; üretimdeki bu artış ise bilindiği üzere fiyatlara olumlu anlamda yansımayan bir büyüme.
Sektörler itibarıyla ekonomik daralma yumuşamış görünüyor; ancak ekonomik daralmayı çeyreksel anlamda artıya döndürebilecek kuvvette değil. Dolayısıla, hemen tüketim tarafındaki dağılıma bakmak önemli.
Hanehalkının tüketimindeki daralma %1,1’e gerilemiş durumda 2019 ikinci çeyrekte; bu daralma ilk çeyrekte %4,8 ile çok daha sert bir seviyedeydi. Bu olumlu bir gelişme. Dayanıklı (%-7,4) ve yarı dayanıklı (%-5,2) malların tüketiminde daralma devam ederken, hanehalkının harcamları içinde dayanıksız tüketim mallarına olan talepte %2,0’lık ikinci çeyrek artışı dikkat çekici. Belli ki hanehalkı zorunlu harcamalar ötesine geçebilecek güçten yoksun durumda.
Devlet tarafında yapılan harcamalar yine artı yönde; ancak yerel seçimlerinin tamamlanmasının ardından ilk çeyrekteki hızının altına inmiş durumda. %6,6’dan %3,3’e doğru azalmış sırasıyla ilk ve ikinci çeyrekler olarak.
Tabloda son derece rahatsız edici olan ve herkes için olması gereken, yatırımlardaki daralmanın ilk çeyreğin neredeyse iki katına çıkması: Sabit sermaye yatırımları ilk çeyrekte %12,4 daralmışken, hemen ardından gelen ikinci üç aylık dönemde yatırımlardaki daralma %22,8 gibi dikkat çekici derecede sert bir küçülmeye dönüşmüş durumda. İnşaat yatırımlarında daralma ilk çeyrekteki %15,6 seviyesinden ikinci çeyrekte %29,2 gibi çok yüksek bir seviyeye ulaşırken; makine-teçhizat tarafında küçülmenin yılın ilk üç ayındaki %8,6’dan %16,5’e yükselmesi için gelecek dönemler için oldukça endişe verici.
İhracattaki büyüme ilk çeyrekteki %9,2’den bu sefer %8,1’e bir miktar gevşerken, ithalattaki daralma da yavaşlamış görünmekte: İlk çeyrekte %28,9 daralan ithalat kısmında daralma ikinci çeyrekte %16,8’e gerilemiş. Büyük resim içinde ekonomik daralmanın devam edişi ile uyumlu bir tablo.
Sonuçta, tüm kalemler birleştiğinde Türkiye’nin ikinci çeyrek 2019 ekonomik daralmasının %1,5 ile beklentilerden daha iyi olduğunu görüyoruz. Çeyrek bazda %1,2 büyüme elde etmiş olması kısmen ihracat tarafında; ancak çoklukla devletin harcamalarına bağlı durumda. Üç çeyrektir daralmakta olan Türkiye ekonomisi için hükümet kanadından vurgunun “teknik resesyondan çıkışın güçlü şekilde devam ettiğine” yapılması bu nedenle süpriz olmaz.
İlk yarı verisi elde; sonrasında nereye?
Peki büyüme verisinin detayları; daha doğrusu ekonomide üç çeyrektir devam eden küçülmenin yumuşamakta, çeyreksel bazda büyümeye devam edilmekte oluşu önümüzdeki aylar için nasıl bir büyüme performansına işaret edebilir?
Hiç kuşkusuz, geçen sene yaşadığımız kur şokunun ardından yüksek borçlu Türkiye reel sektörü sert daralmanın ardından yavaş yavaş normalleşme yolunda ilerlemekte. Liranın istikrarı bunda en temel belirleyici; tabi bir de bütçe tarafında bozulmayı elle tutulur hale döndüren kamu harcamalarındaki artış. Fakat işin tüketim bacağı eksik; yatırım bacağı ise korkutucu derecede resmin içinde yok.
Dolayısıyla, detaylardan anlaşılan, Türkiye ekonomisinde büyümeye dönüşün sancılı ve tatmin edici olmaktan uzak bir karaktere sahip olduğu. Yatırımlar tarafındaki resim büyümede kalite sorunlarının artarak devam edişine işaret. Dış fon yaratmada yaşanan sorunlar, reel sektörün borç ödemeye kilitlenmiş yapısı ve artan enflasyonla birlikte aşınan alım gücüne paralel tüketim iştahındaki zayıflık önümüzdeki dönemlerde beklenen büyümenin anoreksik kalacağının habercisi. 2019 toplamında büyümeye dönüş ise pek gerçekçi değil.
Yatırımlarda sertleşen daralma önümüzdeki aylarda ve hatta 2020 yılında büyümenin zayıf kalacağını anlatıyor. Resesyon bitmiş değil; işsizlikteki artış henüz yavaşlamayacak; ekonomik daralma ve yüksek enflasyon birleşimi önümüzdeki aylarda işlerin daha kolay olmayacağının habercisi.
Atilla Yeşilada